Genetik meyllilik

Alimlər ildən ilə piylənmənin inkişafına cavab verən bütün yeni genalar tapırlar. Ancaq bütün məlum "piylənmə genaları" bu gün yalnız yüzdən dörd hadisədə xəstəliyə səbəb olunmuşdur. Qalan 96% başqa səbəblərlə yaranmışdır.

Bununla belə, irsilik naxoşluğun inkişafında son rolu oynamır. Sübut edilmişdir ki, əgər hər iki valideyn piylənmədən əzab çəkirsə, onda uşaqlarda bu xəstəliyin yaranmasının mümkünlüyü 66% çatır. Başqa sözlə, əgər ailədə üç körpədirsə, onda onlardan ikisində piylənmə yəqin ki, olacaq. Əgər valideynlərdən biri arıqlıqla fərqlənmirsə, piylənmə 50% düşür. Amma əgər valideynlər qamətli olsa, onda uşaqlarda bu naxoşluğun yaranmasının ehtimalı cəmi 9% təşkil edir.

Lakin, son 50 il ərzində bizim genlarımız heç dəyişməyib, amma piylənmə bununla belə qlobal epidemiya miqyaslarını əldə etdi. Bu o deməkdir ki, hansısa bir başqa amillər var, və genetika piylənmənin inkişafının səbəbləri sırasında birinci yer deyil.


Endokrin pozulmalar

Artıq çəkiylə bağlı endokrin xəstəliklərinin arasında ən çox hipotireoz və Kuşinqa sindromuna rast gəlinir.

Hipotireoz — bu qalxanvarı vəzin funksiyasının azalmasına səbəb olan xəstəlikdir (hipertireozdan fərqli olaraq, qalxanvarı vəzin funksiyası yüksəldilmişdir). Hipotireoz — bu həmin o "yavaş maddələr mübadiləsidir" hansına ki, arıqlamada artıq çəkiylə bütün çətinlikləri insanların əksəriyyətini aid edir. Çəkinin mülayim yığımından başqa bu vəziyyət soyuğun pis mobilliyiylə görünür (insan daim donur), dərinin quruluğu, saçların tökülməsi, əzələ zəifliyi, yorğunluq, diqqətin konsentrasiyasıyla çətinliklər, pis yaddaş, depressiyanın inkişafına qədər əhval-ruhiyyənin aşağı düşməsi.

Hipotireoz vəziyyətində bədənin temperaturu bir az aşağı olur, ürək bir az daha nadir döyünür, nəfəs azca yavaşılayır. İnsanların bütün bu dəyişikliklərinin hesabına həyat fəaliyyətinin (tibdə bu "əsas mübadilə" adlanır) saxlanılmasına daha az kalori xərclənir. Buna görə yavaş-yavaş çəki artır. Əgər siz mənim məsləhətimə qulaq asıb və müayinəni keçdinizsə, onda tireotrop hormonun (TTQ) səviyyəsi göstərəcək, hipotireoz sizdə var yoxsa yox. Amma, əlbəttə, bundan qəti əmin olmaq üçün, endokrinoloqla məsləhətləşmək daha yaxşıdır.

Kuşinqa sindromu — xəstəlikdir, hansının ki, simptomlarından birinə həmçinin artıq çəki olur. Kuşinqa sindromu üçün bədənin mərkəzi hissəsində piyli parçanın yığışması tipikdir — qarın və yan sahəsində. Bu xəstəliyin simptomlarına məxsusdur ağır piylənmə, məsələn, yüksək tüklənmə, yüksəldilmiş arterial təzyiq, menstruasiya dövrünün pozulması, qanda şəkərin səviyyəsinin artımı. Amma Kuşinqa sindromu vaxtı piylənmədən fərqli olaraq dəridə tünd qırmızı dartılmalar olur, dəri örtüklərinin atrofiyası, qanda kaliumun aşağ səviyyədə olur.

Əgər sizdə heç olmasa ən kiçik şübhələr varsa, endokrinoloqa mütləq müraciət edəcəksiniz, bu diaqnozu istisna etmək üçün!


Həyat tərzi

Həyat tərzi bir çox aspekt özünə daxil edir: harada və hansı mühitdə biz yaşayırıq və işləyirik, nə vaxt və nə qədər biz yeyirik, hansı geyimi geyinməyə üstünlük veririk, hansı nəqliyyatdan istifadə edirik, nəylərin həvəskarlarıyıq və s.

Bütün amillərdən həyat stili özünü artıq çəkinin inkişafının riskinə böyük təsir göstərir. Dünyanı tutmuş piylənmə epidemiyası — bu müasir həyat tərzinin nəticəsidir. Əsasda fiziki əməklə məşğul olmuş və təbii ev yeməyiylə qidalanmış bizim əcdadlarımızdan fərqli olaraq biz kompüterlərin və fəstfudun əsrində yaşayırıq. Texniki irəliləmə nəticəsində, son 100 il ərzində fiziki əməyin payı 95-dən 5%-ə qədər azalıb. Bizim günlərdə insanlar nadir hallarda aclığa görə yeyirlər, və çox zaman bunu xarici amillər təsiri altında edirlər. Bu helə-belə yemək ola bilər, vərdiş (məsələn, işdə nahar fasiləsi) və ya daxili diskomfortdan qurtulmaq üsulu kimi yemək.

Qida vərdişləri

Qida vərdişləri artıq çəkinin və piylənmənin inkişafında aparıcı rollardan birini oynayır. Qida vərdişlərinin əksəriyyəti nəsildən nəsilə ötürülür. Uşaqlar, hansılar ki, bulkalara və fəstfudlara öyrəşənlər, televizor qarşısında yeməyə və şirin qazlı içkilər içməyə öyrəşənlər, bununla öz gələcək ailələrinə bu "ənənələri" daşıyacaq və onları artıq kiloqramlara məhkum edəcək .

Çox zərərli qida vərdişləri, böyük şəhərlər sakinlərinə məxsuslar, belə adlandırılan qərb həyat tərziylə şərt qoyulmuşdur. Nə vaxt ki, həyatın tempi artır, çox sıx iş qrafiki olur, tələsmə və stress həyatın normasına dönür — insanlar səhər yeməyini və ya naharı buraxırlar, hərəkət zamanı (gedə-gedə) və ya sükan arxasında yeyirlər və yuxudan əvvəl bol şam yeməyi qabaqında rahatlaşırlar.

Təmin olunmamış ehtiyaclar

Təmin olunmamış ehtiyaclar yeməyə çəkməni artırır, hansı ki, "hər şeydən" universal vasitə rolunda çıxış edir. Çox tez-tez qidaya heç kiçik münasibətə malik olmuyan ehtiyaclar, yeməyin köməyi ilə odənilir. Məsələn, kimləsə birlikdə yemək — bu müəyyən qrupa aidliyin göstəricisidir. Özünü öz ailəsinə, dostlarına və ya iş yoldaşlarına aid etmək üçün, insan onlarla birlikdə yeyir, hətta ac olmasa belə və ya həminki məhsulları və bu qruppun üstünlük verdiyi yeməkləri seçir.

Başqa nümunə — təhlükəsizliy ehtiyacının təmin olunmasıdır. Nə vaxt ki, biz hansısa bir xarici təhlükəni (bunun üçün xəbərlərin buraxılışına baxmaq kifayətdir) hiss edirik, bizə sadəcə yemək yetərlidir ki, xəyali təhlükəsizliyi hiss edək, nəyin ki, axtarmaq və xüsusən təhlükənin mənbəyini aradan qaldırmaq. Beləliklə, zamanla şərti refleks formalaşdırılır, və insan avtomatik hərəkət etməyə başlayır, həqiqi öz meylləri haqqında fikirləşmədən.

Yeməyin köməyi ilə istənilən ehtiyacları razı sala bilərlər. Belə, insanlar yenilik ehtiyacını, yeni yeməkləri yoxlayaraq təmin edir, yüksək sosial statusa ehtiyacını — bahalı restoranlara getməklə və s.


Stress

Çox çox insanlar stressə və gərginliyə cavab olaraq yeyirlər. Bu xoşagəlməz vəziyyətlə mübarizənin strategiyaları aktiv və passiv olur. Aktivlər mübarizə stressin səbəbinin və onun aradan qaldırması üzə çıxardılmasını güman edirlər. Passiv mübarizədə bütün güclər "nəticələrin aradan qaldırılmasına" yönəlmişdir, stressin özünü deyil. Yemək streslə passiv mübarizə üsullarından birdir.

Sübut edilmişdir ki, stress vaxtı kortizola səviyyəsi yüksəlir — hormon, hansı ki, artıq piyin yığımına və abdominal piylənməsinin inkişafına imkan yaradır ki ( nə vaxt ki, piy daxili orqanların ətrafında qarın boşluğunda toplanır),buda öz növbəsində, ikinci tipin, arterial hipertoniyanın və başqa xəstəliklərin şəkər diabetinin inkişafı riskini artırır.

Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir, streslə mübarizə üçün artıq çəkili insanlar ən çox məhz qidanı istifadə edirlər, qamətli insanlardan fərqli olaraq, hansılar ki, başqa strategiyaları seçirlər. Məlumatlar var ki, mərkəzi piylənməylə qadınlarda ( yəni qarın sahəsində) abdominal piy həyatla narazılığın təzahürü kimi yığılır.

Niyə bu olur? Günəş kələfi həyat enerjisinin akkumulyasiyasının mərkəzi hesab edilir, beləliklə, bu sahədə piyli balışın formalaşması — bu əhatə edən dünyadan müdafiənin xüsusi üsuludur. Və nə qədər həyatdan narazılıq daha güclü olsa, o qədər daha qalın piyl qatı olacaq.


Qeyri-kafi yuxu və yorğunluq

Artıq çəki yuxunun pozulmalarıyla çox tez-tez müşayiət olunur, insan diqqət yetirməsə belə. Çox tez-tez artıq çəkiylə insanlar gecə apnoesindən əzab çəkirlər — yuxu vaxtı nəfəsin pozulması, bu orqanizmə hərəkət edən oksigenin defisitinə gətirir. Nəticə kimi — gün ərzində əzginlik və yorğunluğ hissi olur. Və bu, bir qayda olaraq, "yeyilir". Nəticədə çəki artır, və öz növbəsində, yuxunun daha çox ciddi pozmalarına gətirir. Dövri səbəb-nəticə əlaqəsi qapanır.

Yuxunun defisiti həmçinin piylənmənin inkişafı üçün cavab verən kortizolanın və başqa hormonların yüksəldilmiş səviyyəsiylə bağlıdır. Həmçinin bir tədqiqat göstərdi ki, kök insanlar iradə gücünün yoxluğuyla əzab çəkən tənbəllər kimi ətrafındakılar tərəfindən qəbul edilirlər. Mənfi ictimai rəyə qarşı durmaq üçün, onlar işləməyə başlayırlar daha çox və daha uzun, saatlarla yuxuyla fəda edərək. Normal yuxu rejiminin və istirahətin yoxluğu yorğunluğun yığımıyla dönür, və yenə də "yeyilir". Bu halda insan illüziyada olur, sanki "gücləndirilmiş" qidalanma ona güc verəcək və yorğunluğa qarşı durmağa kömək edəcək. Amma bütün bunlar çəkinin daha çox artımına gətirir. Bağlı dairə yenidən alınır.


Fiziki və emosional vəziyyəti ayıra bilməmək

Artıq çəkiylə insanlar emosional sıçrantıları tez-tez qida ilə yeyirlər. Başqa sözlə, hansısa bir emosiyanı yaşayaraq, onlar aclıq kimi onu izah edirlər. Məsələn, insan məyusluq hiss edir, və ona görünür ki, o acdır.

Aclığ kimi tez-tez sıxıntı, qıcıqlanma, kədər hissini qəbul edilirlər. Keçirilmiş tədqiqatlara əsasən xüsusilə qadınlar buna meyillidir. Artıq çəkiylə insanlar üçün aleksitimiya simptomu tipikdir — tanımaq və emosiyaları təsvir etmək qabiliyyətsizlikliyi. Onlar anlamırlar, nə qədər həyəcan qorxudan, və qəzəbdən kədər fərqlənir. Emosiyaların yaşanmasının yerinə belə insanlar sadəcə onları "yeyirlər". Emosiyaları ayırmaq bacarıqsızlıqı artıq çəkinin səbəblərinin üzə çıxardılmasını çox çətinləşdirir, buna görə də onların aradan qaldırması çətinləşir.



Seksual problemlər

Seksual həyat insanın fiziki və emosional sağlamlığının mühüm hissəsidir. Yaxınlığın müxtəlif dərəcəsinin fiziki əlaqələri vaxtı: masaj, seksual ehtiraslanma və orqazm vaxtı — hormon oksitosin istehsal edilir, "sakitliyin hormonu". Məhz ona biz seksual məmnunluqla borcluyuq. O həmçinin istehsal edilir, nə vaxt ki, insan piyli qida yeyir. Buna görə tez-tez seksual narazılıq yüksək kalorili məhsulların istehlakıyla kompensasiya olur.

Təəssüf ki, bizim ölkəmizdə insanlar seksual zorakılığa çox tez-tez məruz qalırlar, və çox zaman bu gizlicə qalır. Olur ki, seksual zorakılığı yaşamış insan tamamilə dərk edilməmiş çəkini yığır, öz şəhvaniyyətini gizlətmək üçün və belə vəziyyətin təkrarının riskini istisna etmək üçün. Tədqiqatlar göstərir ki, seksual zorakılığın qurbanlarına daha çətindir çəkini aşağı salmaq.

Əgər keçmiş seksual təcrübə həyəcan hissiylə bağlanmışdı, qorxu və ya başqa xoşagəlməz hislərlə, insan çəkini dərk etmədən yığır, müəyyən cinsə öz aidliyini "maskalamaq üçün" və beləliklə xoşagəlməz münasibətlərdən qaçmaq üçün.


Sosial mühit

Öz sosial qrupunun gözlənmələrinə uyğun olmağ cəhdi insanın artıq çəkisinin daha bir səbəbidir. Qidanın istehlakı — sosial prosesdir. Birgə yemək insanları yaxınlaşdırır. Ənənələr və istənilən mədəniyyətin mərasimləri yeməklə bağlıdır: "çörəy kəsmək" dostlaşmaqı bildirir.

Yemək ünsiyyətli prosesin mühüm hissəsidir, bir növ sement kimi, hansı ki, münasibətləri bərkidir. Hər qrupda öz "qastronomiya" ənənələri formalaşır. Və əgər iştirakçılardan biri onlardan geri çəkilməyə qərar verəcəksə, onda hamının müqavimətiylə hökmən toqquşacaq. Axı əgər kimsə öz qida davranışını dəyişdirəcəksə, qrupun qalan üzvlərinə həmçinin hər halda o düzəlişi etmək lazım olacaq, buda onların planlarına açıq-aydın daxil olmur. Sizi əhatə edənlərin bu müqaviməti çəkinin azalması prosesini çətinləşdirə bilər və ya ümumiyyətlə onu dayandırar.


Aşağı fiziki fəallıq

Qərb həyat tərzi — bu oturaq həyat tərzidir. Biz işdə otururuq, maşında otururuq, televizor qarşısında otururuq. Əgər insanlar hətta artıq çəkiylə fiziki fəallığın normal səviyyəsini dəstəkləyirlərsə, onların sağlamlığı qamətlilərdəkindən, daha yaxşı ola bilər. Normal fiziki fəallıq nədir? Bu gündə 30 –60 dəqiqə tapşırıqların yerinə yetirilməsidir.

İndi, nə vaxt ki, biz artıq çəkinin bütün əsas səbəblərini təfərrüatı ilə ayırd etdik, amillərin sizə aid olan siyahısını təşkil edin, hansılar ki, sizin çəkinizin artımına gətirirlər və ya onu normaya qədər azaltmağa mane olurlar. Bu siyahı sizə məhz sizin üçün əhəmiyyətli səbəblərdə cəmləşməyə və həll etməyə kömək edəcək, və siz onların aradan qaldırması üçün çalışacaqsız.