Beynimiz üzləri tanımaq və qəbul etməkdə möcüzəvi bir qabiliyyətə malikdir. Bu proses sosial ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqədə mühüm rol oynayır. Üzlərin qəbul edilməsi beynin mürəkkəb neyropsixoloji əməliyyatı olub bir neçə mərhələdən ibarətdir. Bu proses necə baş verir, gəlin araşdıraq:
1. Vizual məlumatın ilkin işlənməsi
Biz üz gördükdə, məlumat əvvəlcə beyindəki görmə korteksinə daxil olur, burada görüntünün əsas xüsusiyyətləri, məsələn, forma, rəng və hərəkət kimi məlumatlar ilkin olaraq işlənir. Lakin üzlərin tanınması üçün daha xüsusi bir emal tələb olunur.
2. Üzlər üçün xüsusi neyron şəbəkə
Beynimiz üzləri tanımaq üçün xüsusi bir neyron şəbəkəsindən istifadə edir — bu şəbəkə fuziform qıvrım (fusiform gyrus) adlanır və beynin tərəf sahəsində yerləşir. Bu sahə üzləri qəbul etməkdə və tanımaqda əsas rol oynayır və digər obyektləri tanıyan sahələrdən fərqlənir.
3. Fərdi xüsusiyyətlərin tanınması
Biz üzə baxanda, fuziform qıvrım gözlərin arasındakı məsafə, burun forması, çənə və digər əsas xüsusiyyətləri analiz edir. Bu məlumatlar əvvəlcədən yığılan üz məlumatları ilə müqayisə olunur və beyin qərar verir: Bu üz tanınır, ya yox. Bu, bizə tanış insanları sürətlə tanımağa imkan verir.
4. Üz ifadələrinin və emosiyaların rolu
Beynimiz yalnız üzlərin fiziki xüsusiyyətlərini deyil, onların ifadələrini də tanıyır. Amigdala — emosiyalarla əlaqəli olan beynin bir hissəsi, üz ifadələrini gördükdə aktivləşir. Məsələn, sevinc, qəzəb, kədər və digər emosiyaların tanınması beynin sosial əlaqələrdə necə işlədiyini göstərir.
5. Qlobal və lokal işləmə
Biz üzə baxanda, beynimiz onu iki cür qəbul edir:
Qlobal işləmə — üzün bütöv şəkildə qəbul edilməsi, yəni üzün ümumi quruluşunun tanınması.
Lokal işləmə — üzün fərdi xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmək, məsələn, gözlər, burun və ya ağız.
6. Simanin tanınması və görmə aldatmacaları
Bunun maraqlı tərəfi odur ki, üzləri tanımaq həmişə mükəmməl olmur. Məsələn, beyin bəzən təsadüfi obyektlərdə üz xüsusiyyətləri görür (məsələn, buludlar və ya daşlar üzərində). Buna paraidoliya deyilir — beynin qeyri-müəyyən obyektlərdə tanış formaları görməyə meyli.
7. Xəstəliklər və üz tanınmasında pozulmalar
Bəzi xəstəliklər, məsələn, prozopaqnoziya (üz korluğu) üz tanıma qabiliyyətinin pozulmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə insanlar tanış üzləri tanıya bilmirlər, halbuki digər görmə funksiyaları normal işləyir.
Nəticə
Üzlərin tanınması mürəkkəb bir prosesdir və beynin müxtəlif sahələrinin qarşılıqlı əlaqəsi ilə həyata keçir. Bu proses insanların sosial həyatı üçün çox önəmlidir, çünki üz tanımaq və emosiyalarını başa düşmək bizə digər insanlarla effektiv ünsiyyət qurmağa imkan verir.
